Świadczenia wypłacane przez ZUS podlegają egzekucji. Zasady jej przeprowadzania nie są jednak dowolne. Ustawodawca sprecyzował, jakie należności można potrącić, a ponadto określił, że w zależności od rodzaju egzekwowanego zobowiązania obowiązuje:
- maksymalna granica procentowa świadczenia, które może takiej egzekucji podlegać, jak również
- kwota wolna od egzekucji i potrąceń.
Mimo iż katalog możliwych do potrącenia należności ze świadczeń jest obszerny, to z dniem 1 stycznia 2022 r. zostanie poszerzony m.in. o nieopłacone należności z tytułu składek, o których mowa w art. 24 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanej ustawą systemową, do których poboru jest zobowiązany ZUS. Przy czym nie jest to nowa kategoria należności, która do tej pory nie mogła być potrącana.
Należy przypomnieć, że:
- wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
- prowadzenie rozliczeń z płatnikami składek z tytułu należnych składek i wypłacanych przez nich świadczeń podlegających finansowaniu z funduszy ubezpieczeń społecznych lub innych źródeł,
to podstawowe zadania ZUS.
Według obowiązujących obecnie przepisów nieopłacone w terminie składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata, zwane należnościami z tytułu składek, podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej. Z dniem 1 stycznia 2022 r. nieopłacone należności z tytułu składek, oprócz możliwości ich ściągnięcia w ramach egzekucji administracyjnej lub sądowej, będą podlegały potrąceniu ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez ZUS. Zmiana art. 24 ust. 2 ustawy systemowej w omawianym zakresie ma na celu usprawnienie odzyskiwania takich należności, ale przy zminimalizowaniu, względem zobowiązanego, kosztów dochodzenia. Oznacza to, że przy potrąceniu nie będą naliczane koszty, które są należne w egzekucji administracyjnej lub sądowej. Zastosowanie przepisów o egzekucji administracyjnej przy odzyskiwaniu należności z tytułu składek wiąże się z ponoszeniem zarówno przez zobowiązanego, jak i – w określonych sytuacjach – przez wierzyciela, kosztów tego postępowania. Ponieważ ZUS w ramach realizacji zadań ustawowych wypłaca świadczenia krótko- i długoterminowe ze środków pozyskiwanych z funduszy, które tworzone są z kwot wpłaconych składek, ekonomicznie uzasadniona jest możliwość potrąceń kwot nieopłaconych składek z wypłacanych przez ZUS świadczeń.